Hồ dài 8km, rộng 3km, nằm trên độ cao 145m so với mực nước biển. Tên gọi Ba Bể có nghĩa “ba biển”, là do hồ được tạo nên bởi ba nhánh sông lớn hợp lưu: Pé Lầm, Pé Lù và Pé Lèng (“Pé” tiếng Tày nghĩa là hồ).

Hồ Ba Bể cách Hà Nội khoảng 300km, cách thị xã Bắc Kạn 50km. Nếu rong ruổi bằng xe gắn máy từ Hà Nội hay đi xe khách tuyến Gia Lâm - Bắc Kạn, càng lên mạn ngược, du khách sẽ càng thú vị khi trải qua cung đường trung du với những đồi chè xanh mơn mởn, những rừng cọ, rừng tre, những guồng nước thong thả bên cối giã gạo ven bờ suối, những khoanh ruộng bậc thang trải dài, đẹp như tranh vẽ.

Từ thị trấn Chợ Rã, đi xe ôm vào hồ Ba Bể giá khoảng vài chục ngàn đồng. Thị trấn nho nhỏ với một cái chợ nho nhỏ là Chợ Rã. Giá phòng nghỉ và giá cả sinh hoạt ở đây tương đối bình dân, du khách có thể ngủ lại để khám phá thêm những điểm du lịch hoang sơ khác trong vùng.

Hồ Ba Bể

Hành trình khám phá Ba Bể bắt đầu từ bến tàu Buốc Lốm. Cảnh quan hùng vĩ của những ngọn núi đá vôi giăng giăng trong mây phủ. Những lớp rừng nguyên sinh ngay lập tức hút hồn du khách. Con sông Năng ở đoạn này nước không trong do chở nặng phù sa, lẳng lặng trôi giữa đôi triền núi. Hai bên bờ có khi là những vạt ngô non, những đồng cỏ xanh ôm dài theo vách núi với đám trâu bò thong dong gặm cỏ; có khi là dăm nếp nhà sàn nép dưới tàng cổ thụ dùng dằng buông rễ, những chiếc thuyền độc mộc thoăn thoắt lao đi tựa mũi tên, những bóng áo chàm xanh của phụ nữ Tày thấp thoáng…

Ghé động Puông, nơi vòm hang đá vôi ngày đêm nhỏ những giọt “mồ hôi”, rả rích qua thời gian tạo thành thạch nhũ. Đi vào khoảng hang khuất tối, mùi phân dơi xộc lên báo sự hiện diện của những chủ nhân đang treo mình lủng lẳng trên cao. Từ động Puông, xuôi thuyền theo sông Năng, cập bến bản Tày, đi bộ xuyên rừng non 1km là đến thác Đầu Đẳng. Do kiến tạo đầy ngẫu hứng của thiên nhiên, một đoạn sông Năng dài khoảng 500m chảy giữa hai rặng núi đá vôi với độ dốc rất lớn bỗng bị chắn ngang bởi những tảng đá chất chồng ngổn ngang, tách ra hai dòng, tạo nên thác Đầu Đẳng. Từ xa đã nghe thác đổ ầm ào, hơi nước mịt mù lan tỏa qua những tầng cây, trắng mờ.

Đến ngã ba sông Năng, nơi dẫn vào hồ Ba Bể, du khách tận mắt thấy hai nhánh sông với hai màu khác biệt hòa vào nhau: màu xanh biếc của nước nhập cùng với màu đỏ của dòng phù sa. “Choáng ngợp” là cảm giác của du khách khi thuyền xuôi vào một vùng trời nước rộng mở ngỡ ngàng tầm mắt. “Thiên nhiên đệ nhất hồ” - như cách người xưa gọi - với mặt gương bao la soi bóng trời mây, thật xứng với danh xưng hồ Ba Bể.

Ngoài những giá trị về cảnh quan và địa chất, Ba Bể còn là nơi trú ngụ của hơn 50 loài cá nước ngọt, trong đó có những loài cá rất quý hiếm như cá cóc Ba Bể, cá anh vũ, cá chiên, cá lầm xanh, cá sình ga...

Trong hành trình vòng quanh hồ, du khách nên ghé thăm đảo An Mã với đền An Mã ở trên cao. Nổi bật lên giữa hồ là Pò Già Mái hay Gò Bà Góa với đá vôi chất chồng xếp lớp. Đan xen đá là những thân cổ thụ sần sùi, điểm xuyết dăm ba phiến đá phẳng lì như mặt bàn. Hỏi chuyện người  địa phương, du khách sẽ được nghe truyền thuyết dân gian về sự tích hồ Ba Bể. Đó là câu chuyện hai mẹ con người đàn bà góa, đã thoát cơn đại hồng thủy nhờ tấm lòng nhân hậu của mình. Cách hồ không xa là ao Tiên, rộng chừng 3ha trên đỉnh núi, được bao bọc bởi rừng nhiệt đới nên không gian vô cùng mát mẻ, trong lành. Tương truyền, đây chính là nơi các nàng tiên trên trời thường xuống tắm và đánh cờ.

Nếu vẫn ham thích khám phá, những lữ khách dẻo dai có thể thuê một chuyến xe ôm đi xuyên qua rừng quốc gia Ba Bể. Từ con đường rừng quanh hồ, du khách có thể chiêm ngưỡng Ba Bể  từ trên cao để thu hết vào tầm mắt vẻ đẹp lung linh của trời và nước. Khi hoàng hôn buông, sắc xanh mênh mang của nước chuyển dần sang ánh đỏ cam, rồi nhuộm thành sắc tím. Nếu được nán lại qua đêm để thưởng thức trăng bên hồ, nếm hương vị bùi thơm của quả núc nác hay nhâm nhi chén rượu Sán Lùng với món cá chiên đặc sản của vùng này, du khách sẽ thấy lòng lâng lâng như giữa chốn thiên thai.