Quốc hội Trung Quốc hôm 22/5 công bố ngân sách quốc phòng năm 2020 là khoảng 178,16 tỷ USD, tăng 6,6% so với năm ngoái, trong khi ngân sách cho các lĩnh vực khác bị cắt giảm đáng kể do ảnh hưởng của Covid-19. Chỉ vài ngày sau, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình lệnh cho quân đội cân nhắc "kịch bản xấu nhất", tăng cường huấn luyện và chuẩn bị chiến đấu, kiên quyết bảo vệ chủ quyền, an ninh và các lợi ích quốc gia.

Cam kết tăng cường ngân sách cho quân đội diễn ra trong bối cảnh Trung Quốc đối mặt với hai thách thức lớn, đó là khó khăn về kinh tế trong nước và sức ép về chính trị, quân sự rất lớn từ bên ngoài. Giới phân tích nhận định Bắc Kinh cảm thấy ngày càng bị đe dọa về an ninh và cần gia tăng "sức mạnh cơ bắp" cho quân đội để ứng phó với các thách thức này.

Nền kinh tế Trung Quốc đang rơi vào suy thoái tồi tệ nhất do tác động của đại dịch Covid-19. Đây là lần đầu tiên Bắc Kinh không đặt mục tiêu tăng trưởng kinh tế trong suốt hàng chục năm qua. Các biện pháp phong tỏa do Covid-19 đã làm đình trệ hoạt động kinh tế trong nhiều tuần, khiến kinh tế Trung Quốc suy giảm 6,8% trong quý I.

 

Trong khi đó, quân đội Mỹ đang đẩy mạnh hoạt động thách thức các yêu sách chủ quyền phi lý của Trung Quốc ở Biển Đông. Washington liên tục tiến hành các chuyến tuần tra tự do hàng hải và hàng không ở vùng biển này trong hai tháng qua.

Mức tăng ngân sách quốc phòng 6,6% là thấp nhất trong 10 năm qua. Tuy nhiên, con số này vẫn rất lớn nếu so với các lĩnh vực khác. Bắc Kinh đã cắt giảm 13,3% ngân sách dịch vụ công, 11,8% ngân sách ngoại giao, 7,5% với giáo dục và 9,1% với khoa học công nghệ.

"Ngân sách quốc phòng 2020 cho thấy Bắc Kinh cảm thấy bất an và bị bao vây", chuyên gia nghiên cứu Timothy Health thuộc Viện nghiên cứu RAND ở Mỹ đánh giá.

Tăng đáng kể ngân sách quốc phòng trong khi cắt giảm chi tiêu các lĩnh vực khác thể hiện Trung Quốc ngày càng lo lắng về căng thẳng leo thang với Mỹ, trong khi hy vọng thống nhất Đài Loan bằng biện pháp hòa bình ngày càng xa vời. Ngoài ra, tăng chi tiêu quốc phòng còn nhằm xử lý bất ổn nội bộ ở Hong Kong và khu vực phía tây, đối phó tình trạng thất nghiệp gia tăng và tăng trưởng chậm do tác động của Covid-19.

Phát biểu bên lề phiên họp quốc hội hồi đầu tuần, phát ngôn viên Bộ Quốc phòng Trung Quốc Ngô Khiêm thừa nhận lợi ích ở nước ngoài và an ninh trong nước của nước này đang bị đe dọa. "Tăng chi tiêu quốc phòng vừa phải và ổn định là điều hợp lý và cần thiết", ông nói.

Chuyên gia quân sự Li Jie tại Bắc Kinh nhận định nhu cầu quốc phòng của Trung Quốc cũng gia tăng do đối mặt với mối đe dọa từ các nước phương Tây. Từ đầu năm 2020, Mỹ đã tăng cường phối hợp với các đồng minh như Australia tiến hành các cuộc diễn tập trên Biển Đông, điều oanh tạc cơ huấn luyện ở biển Hoa Đông và cử tàu chiến đi qua eo biển Đài Loan.

Trung Quốc cũng cần phát triển, mua sắm thêm vũ khí và trang bị hiện đại, tăng lương và phúc lợi cho binh sĩ. Việc tiếp tục tăng ngân sách quốc phòng sẽ bảo đảm kinh phí cho những vấn đề này.

Dù đã đạt nhiều tiến bộ trong công nghệ quân sự, Trung Quốc vẫn sử dụng nhiều vũ khí lạc hậu như xe tăng Type 59 và tiêm kích J-7, cần được thay thế bằng các vũ khí hiện đại hơn. Trong khi đó, số lượng vũ khí mới như tiêm kích tàng hình J-20, tàu khu trục Type-055 và tàu sân bay vẫn rất hạn chế.

Chuyên gia quân sự Song Zhongping tại Thượng Hải đánh giá Trung Quốc cần chuẩn bị cho các tình huống xấu nhất sau đại dịch, nhất là khi tình hình khu vực và quốc tế có thể tiếp tục xấu đi và gây bất lợi với Bắc Kinh.

"Tăng đầu tư vào quốc phòng sẽ đảm bảo môi trường để nền kinh tế phát triển ổn định, cũng như bổ sung kinh phí tài trợ nghiên cứu và phát triển quân sự, thúc đẩy nhu cầu nội địa trong giai đoạn xuất khẩu bị ảnh hưởng bởi đại dịch, tạo động lực cho nền kinh tế và nâng cao mức độ công nghệ của Trung Quốc", Song nhận xét.

Các lực lượng phi tác chiến của quân đội Trung Quốc cũng cần thêm kinh phí hoạt động trong bối cảnh Covid-19 vẫn chưa được kiểm soát. Quân đội Trung Quốc từng đóng vai trò then chốt trong phòng chống dịch khi triển khai hàng nghìn y bác sĩ quân y tới Vũ Hán, vận chuyển hàng hóa bằng vận tải cơ chiến lược, trong khi các nhà khoa học quân sự chạy đua phát triển vaccine Covid-19.

Các chuyên gia cho rằng Trung Quốc có nhiều lý do để tăng ngân sách quốc phòng, nhưng đặt nghi vấn về cách Bắc Kinh phân bổ số tiền này. "Dữ liệu chi tiêu quân sự do Trung Quốc công bố có ba vấn đề là thiếu minh bạch, không đầy đủ và không đáng tin cậy", nhà nghiên cứu Frederico Bartel thuộc Quỹ Heritage có trụ sở Mỹ nêu quan điểm.

"Bắc Kinh muốn phát đi thông điệp mạnh mẽ rằng tăng cường quân đội vẫn là ưu tiên ngay cả khi kinh tế gặp khó khăn. Trung Quốc sẽ tiếp tục tập trung hiện đại hóa quân đội để ít nhất đạt được sức mạnh ngang bằng với lực lượng Mỹ ở châu Á", Bartels nhấn mạnh.